आजाद खड्का
“माओले देखाएको बाटोले नेपाली क्रान्तिको दिशा मात्र निर्धारण गरेन, नेपाली जनतालाई वैज्ञानिक समाजवादको लक्ष्यतर्फ अगाडि बढ्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो। यो नेपाल सन्दर्भमा समाजवाद उन्मुख ‘संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र’को रुपमा व्यक्त भएको छ। यस व्यवस्था र अवस्था सम्म नेपाली समाज आई पुग्नुलाई हामीले नयाँ जनवादी क्रान्ति मुलभूतरुपमा सम्पन्न भएको र बाँकि कार्यभार पूरा गरेसंगै नयाँ जनवादी क्रान्ति पूरा हुनेछ अर्थात समाजवादी क्रान्तिको आधार तयार हुनेछ।”
१.परिचय
माओ जयन्ती प्रत्येक वर्ष डिसेम्बर २६ मा चिनियाँ क्रान्तिका महान नेता, दार्शनिक, र साम्यवादी विचारक माओत्सेतुङ्को जन्मदिनको सम्झनामा मनाइन्छ। माओले मार्क्सवाद–लेनिनवादलाई स्थानीय सन्दर्भमा लागू गर्दै नयाँ क्रान्तिकारी सिद्धान्तको विकास गरे, जसलाई हामी माओवादका रूपमा चिन्छौं। माओवादले विशेषतः कृषिमा आधारित समाजहरूका लागि क्रान्तिको मार्गचित्र तयार गर्यो। यसले नेपाल लगायत विश्वभरका अन्य उत्पीडित वर्गहरूलाई उत्पीडनका विरुद्ध संघर्षको नयाँ बाटो देखायो। नेपाली क्रान्तिमा माओका विचारहरूले महत्त्वपूर्ण मार्गनिर्देशन गरेको छ।
२.माओका योगदानहरू
२.१. जनयुद्धको अवधारणा
माओले कृषिमा आधारित समाजमा ‘गाउँदेखि शहर घेर्ने’ रणनीतिको विकास गर्दै, दिर्घकालीन जनयुद्धको अवधारणा प्रस्तुत गरे। यस रणनीतिले ग्रामीण इलाकाबाट क्रान्ति सुरु गरेर क्रमिक रूपमा शहरी क्षेत्रमा कब्जा गर्ने प्रक्रिया प्रस्ताव गर्यो। यस अवधारणाले नेपाली माओवादी आन्दोलनलाई सशस्त्र सङ्घर्षमार्फत जनसत्ताको स्थापना गर्न प्रेरित गर्यो।
२.२. नयाँ जनवादको सिद्धान्त
– माओले नयाँ जनवादको अवधारणा अघि सार्दै, सामन्तवाद र साम्राज्यवादका अवशेष मेटाउने क्रान्तिकारी मार्ग प्रस्तुत गरे।
– माओका अनुसार, ‘अर्ध–सामन्ती’ र ‘अर्ध–उपनिवेशिक’ अवस्थाको अन्त्य गर्दै वैज्ञानिक समाजवादको आधार निर्माण गर्न सकिन्छ।
–चिनियाँ क्रान्तिमा नयाँ जनवादको सिद्धान्त लागू गर्दै, उनीहरूले ‘सामाजिक न्यायसहितको समृद्ध राष्ट्र’ निर्माणको उदाहरण प्रस्तुत गरे।
– यस सिद्धान्तले श्रमिक वर्ग र किसानलाई क्रान्तिको प्रमुख आधार बनाउन जोड दियो।
३. जनवादी केन्द्रीयता
– माओले लेनिनवादी संगठनात्मक सिद्धान्तलाई थप परिष्कृत गर्दै ‘जनवादी केन्द्रीयता’ को महत्व प्रतिपादन गरे।
– नेतृत्व र कार्यकर्ताबीचको सम्बन्धलाई पारदर्शी, जनमुखी, र क्रान्तिकारी बनाउन यस सिद्धान्तले सहयोग पुर्यायो।
– पार्टीभित्र बहस, आलोचना, र आत्मालोचनाको परिपाटीलाई कायम राख्दै सामूहिक निर्णय लिने प्रक्रियालाई सुदृढ गर्यो।
४.नेपाली क्रान्तिको बाटो
४.१. नेपाली माओवादी आन्दोलन
– नेपालको माओवादी आन्दोलनले माओका सिद्धान्तहरूलाई आधार मानेर, सशस्त्र सङ्घर्षमार्फत पुरानो राज्यसत्ताको अन्त्य गर्ने उद्देश्यका साथ अघि बढ्यो। २०५२ साल फागुन १ गते सुरु भएको जनयुद्धले १० वर्षसम्म नेपाली समाजलाई क्रान्तिकारी चेतनाले भर्यो।
४.२. नेपाली क्रान्तिका उद्देश्यहरूः
क. नेपालको सन्दर्भमा, माओवादी क्रान्तिले निम्न उद्देश्यहरूलाई अघि सारेको थियो ।
ख. सामन्ती उत्पादन सम्बन्धको अन्त्य: कृषि प्रणालीमा सामन्तवादी संरचनाको अन्त्य गर्दै श्रमिक–किसानलाई सशक्त बनाउने।
ग. साम्राज्यवाद र नवउपनिवेशवादको अन्त्य: विदेशी प्रभुत्वका सबै रूपको अन्त्य गरी राष्ट्रिय स्वाधीनताको सुनिश्चितता।
घ. जातीय, लैंगिक, र वर्गीय उत्पीडनको उन्मूलन: सबै प्रकारका सामाजिक विभेदहरूको अन्त्य गर्दै समानतामूलक समाजको निर्माण।
ङ. राष्ट्रिय स्वाधीनताको सुदृढीकरणः आर्थिक, सांस्कृतिक, र राजनीतिक रूपमा स्वतन्त्र नेपाल निर्माण।
५. जनयुद्धका उपलब्धिहरूः
– नेपाली जनयुद्धले निम्न ऐतिहासिक उपलब्धिहरू हासिल गर्योः
५.१. सामन्ती राजतन्त्रको अन्त्यः २४० वर्ष पुरानो राजतन्त्रलाई समाप्त गर्दै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको स्थापना।
५.२. धर्मनिरपेक्षता र समानुपातिक समावेशीताः राज्य संरचनामा सबै धर्म, जात, र वर्गको समान सहभागिता सुनिश्चित गर्ने।
५.३. संवैधानिक प्रक्रिया र श्रमिक वर्गको सहभागिताः संविधान निर्माणमा श्रमिक-किसान र उत्पीडित वर्गहरूको सक्रियता।
५.४. राजनीतिक चेतनाको विकासः जनतामा सामाजिक र आर्थिक अधिकारप्रति जागरुकता।
६. बाँकी कार्यभारहरू
नेपाली क्रान्तिको पूर्णता अझै बाँकी छ। यसमा निम्न कार्यभारहरू प्रमुख छन्ः
६.१. दलाल पूँजीवाद र सामन्तवादको अन्त्यः आर्थिक शोषणका अवशेष मेटाउँदै, समाजवादी उत्पादन प्रणालीको स्थापना।
६.२. आत्मनिर्भर अर्थतन्त्रको विकासः राष्ट्रिय उत्पादन वृद्धि गर्दै रोजगारी सिर्जना गर्ने।
६.३. जातव्यवस्था र पितृसत्ताको उन्मूलनः सबै प्रकारका सामाजिक विभेदहरू अन्त्य गर्दै न्यायपूर्ण समाज निर्माण।
६.४.आन्तरिक राष्ट्रियताको सुदृढीकरणः विभिन्न समुदायबीच एकता कायम गर्दै राष्ट्रिय स्वाभिमानको रक्षा।
६.५. सामाजिक न्याय र समानताको प्रत्याभूतिः वर्गीय, जातीय, र लैंगिक समानताको आधारमा समतामूलक समाजको स्थापना।
७.माओका विचारहरूको नेपाली सन्दर्भमा महत्व
– माओका सिद्धान्तहरूले नेपाली क्रान्तिमा रणनीतिक मार्गदर्शन गरेको मात्र होइन, स्थानीय परिस्थितिमा आधारित नयाँ मोडेल विकास गर्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो।
७.१. जनतामा आधारित सत्ताको स्थापनाः ग्रामीण इलाकामा जनसत्ताको निर्माण र शक्तिको विकेन्द्रीकरण।
७.२. वैज्ञानिक समाजवादको आधार निर्माणः नेपाललाई समाजवादतर्फ लैजान आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक परिवर्तन।
७.३. संघर्ष र सहकार्यको नयाँ आयामः वर्गीय सङ्घर्ष र वर्गीय सहकार्यलाई एकीकृत गर्दै क्रान्तिको सफलताका लागि नयाँ दृष्टिकोण।
८.निष्कर्ष
–माओ जयन्ती केवल एक व्यक्तित्वप्रति श्रद्धाञ्जलि मात्र नभई; यो समाजवाद/साम्यवादका सिद्धान्तहरूप्रति प्रतिबद्धता व्यक्त गर्ने अवसर पनि हो। माओले देखाएको बाटोले नेपाली क्रान्तिको दिशा मात्र निर्धारण गरेन, नेपाली जनतालाई वैज्ञानिक समाजवादको लक्ष्यतर्फ अगाडि बढ्ने प्रेरणा पनि प्रदान गर्यो। यो नेपाल सन्दर्भमा समाजवाद उन्मुख ‘संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र’को रुपमा व्यक्त भएको छ। यस व्यवस्था र अवस्था सम्म नेपाली समाज आई पुग्नुलाई हामीले नयाँ जनवादी क्रान्ति मुलभूतरुपमा सम्पन्न भएको र बाँकि कार्यभार पूरा गरेसंगै नयाँ जनवादी क्रान्ति पूरा हुनेछ अर्थात समाजवादी क्रान्तिको आधार तयार हुनेछ।
– नेपाली श्रमिक वर्ग र उत्पीडित समुदायहरूले माओका सिद्धान्तहरूलाई आफ्नो विशेषता अनुसार लागू गर्दै, क्रान्तिको बाँकी कार्यभार पूरा गर्न सक्नुपर्छ। यस प्रक्रियाले मात्र नेपाली समाजलाई नेपाली विशेषता सहितको ‘वैज्ञानिक समाजवादी युग’ मा प्रवेश गराउन सक्नेछ। नेपाली क्रान्तिको अवको वाटो पनि मालेमावादको मार्गनिर्देशन भन्दा भिन्न हिड्न ते के, सोच्न पनि सकिँदैन।
लाइभदाङ । ११ पुष २०८१, बिहीबार १०:३० बजे