आजाद खड्का
१.पृष्ठभुमि
मानव जातिको विकासक्रममा विभिन्न मानव प्रजातिहरूबीच प्रतिस्पर्धा भएको प्रमाणहरू पाइन्छ। विभिन्न प्रजातिहरू बीचको अन्तर्क्रिया र प्रतिस्पर्धाले होमो सेपियन्सको उदय र अन्य प्रजातिहरूको लोपमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको मानिन्छ। यहाँ मुख्य प्रजातिहरू बीचको प्रतिस्पर्धाको बारेमा जानकारी दिइएको छस्

(क) लुसी पिथेकसरअस्ट्रेलोपिथेकसः
अस्ट्रेलोपिथेकस मानव विकासको प्रारम्भिक चरणमा रहेको प्रजाति हो। यो प्रजाति मुख्य रूपमा अफ्रिकामा बस्थ्यो र अन्य मानव प्रजातिहरूसँग प्रत्यक्ष प्रतिस्पर्धा भएको प्रमाण छैन, किनभने यो प्रजाति होमो जीनसको प्रारम्भिक विकास भन्दा पहिलेको हो।

(ख) होमो हेविलिसः
होमो हेविलिसले साधनको प्रयोग र निर्माण गर्न जान्दथे। यसको केही प्रतिस्पर्धा अन्य समकालीन होमो प्रजातिहरूसँग भएको हुन सक्छ, तर ठोस प्रमाणहरू कम छन्।

(ग) होमो इरेक्टरः
होमो इरेक्टर पहिलो प्रजाति हो जसले अफ्रिकाबाहिर प्रवास गरेको थियो। यसले एशिया र युरोपमा बसोबास गरेको थियो। होमो इरेक्टरले अन्य प्रजातिहरू, जस्तै होमो हेडलबर्गेन्सिस र प्रारम्भिक होमो सेपियन्ससँग केही हदसम्म प्रतिस्पर्धा गरेको हुन सक्छ।

(घ) होमो नियनदरथलः
होमो नियनदरथल युरोप र पश्चिमी एसियामा बसोबास गर्थ्यो। होमो सेपियन्सले अफ्रिकाबाट युरोपमा प्रवेश गरेपछि उनीहरूबीच संसाधनका लागि प्रतिस्पर्धा भएको प्रमाण छ। साथै, केही प्रमाणहरू होमो सेपियन्स र नियनदरथल बीच आनुवंशिक मिश्रण (interbreeding) भएको देखाउँछ।

(ङ) होमो सेपियन्सः
होमो सेपियन्स, आधुनिक मानव, सबैभन्दा नयाँ प्रजाति हो जसले विश्वभर फैलिन सफल भएको छ। होमो सेपियन्सले अन्य मानव प्रजातिहरू, जस्तै होमो निएन्डरथल र होमो फ्लोरेसिएन्सिससँग प्रतिस्पर्धा गरेको प्रमाण पाइन्छ। होमो सेपियन्सको उच्च अनुकूलन क्षमता, जटिल भाषा, र प्रविधिको विकासले उनीहरूलाई प्रतिस्पर्धामा अग्रणी बनाएको थियो।

समग्रमा, होमो सेपियन्सको उदय र अन्य प्रजातिहरूको लोपमा विभिन्न प्रजातिहरू बीचको प्रतिस्पर्धा, पर्यावरणीय परिवर्तन, र अनुकूलन क्षमताले मुख्य भूमिका खेलेको मानिन्छ।

२. होमो सिपियन्सको फरक वर्ण कसरी वन्यो?
होमो सेपियन्सको उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको मानिन्छ, र त्यसपछि मानव जाति क्रमशः विभिन्न महाद्वीपहरूमा फैलिएको छ। विभिन्न भूगोल, वातावरण, र पृथक जीवनशैलीले गर्दा मानव जातिको भिन्न भिन्न शारीरिक विशेषताहरू विकसित भए। यस प्रक्रियाले विभिन्न नस्लीय समूहहरूको निर्माण गर्‍यो। प्रमुख नस्लीय समूहहरू निम्नानुसार छन्ः

(क) निग्रॉइड (Negroid):
यो समूह मुख्यतया उप–सहारा अफ्रिकामा पाइन्छ। यस समूहका मानिसहरूमा सामान्यतया गाढा छाला, घुम्रिएको कपाल, फराकिलो नाक, र बाक्लो ओठ हुने गर्दछ।

(ख) मंगोलॉइड (Mongoloid):
यो समूह पूर्वी एशिया, दक्षिणपूर्वी एशिया, र उत्तरी एशियामा पाइन्छ। यस समूहका मानिसहरूमा सामान्यतया पीत वर्ण, सानो नाक, सिधा कपाल, र मङ्गोलियन फोल्ड (आँखा माथिको चिल्लोपन) हुने गर्दछ।

(ग) कोकेशियन (Caucasoid):
यो समूह मुख्यतया युरोप, पश्चिम एशिया, र उत्तर अफ्रिकामा पाइन्छ। यस समूहका मानिसहरूमा सामान्यतया हलुका छाला, सिधा वा लहरिएको कपाल, संकीर्ण नाक, र फराकिलो ओठ हुने गर्दछ। आर्यन जाति यसै समूह अन्तर्गत पर्दछ।

(घ) आस्ट्रेलोइड (Australoid):
यो समूह मुख्यतया अस्ट्रेलिया, पपुआ न्यू गिनी, र भारतको आदिवासी जनजातिहरूमा पाइन्छ। यस समूहका मानिसहरूमा सामान्यतया गाढा छाला, फराकिलो नाक, घुम्रिएको कपाल हुने गर्दछ।

(ङ) कापोइड (Capoid):
यो समूह दक्षिण अफ्रिकाको कोइसान जनजातिमा पाइन्छ। यस समूहका मानिसहरूमा हल्का ब्राउन छाला, पातलो कपाल, र विशिष्ट शारीरिक संरचना हुन्छ।

यी विभिन्न नस्लीय समूहहरू शारीरिक, आनुवंशिक, र सांस्कृतिक फरक–फरक कारणले विकास भएका हुन्। यद्यपि यी वर्गीकरणहरू मोटामोटी छन्, आधुनिक विज्ञानले जेनेटिक विविधतालाई प्राथमिकता दिने र जातीय समूहहरूको सीमारेखाहरू प्रायः ओभरलैप हुने मान्दछ। यसकारण, मानिसहरूबीचको भिन्नता मुख्यतया वातावरणीय अनुकूलन र जीनको विविधताको परिणाम हो।

३.एउटै होमो सिपियन्सको वर्ण निर्माण कारण फरक अनुहार भएको पुष्टि कसरी गर्ने?
–होमो सेपियन्सः
होमो सेपियन्स, अर्थात् आधुनिक मानव, लगभग ३००,००० वर्षअघि अफ्रिकामा उत्पन्न भएको मानिन्छ। तिनीहरूले जटिल भाषा, कला, कृषि, र सभ्यताको विकास गरेका छन्। होमो सेपियन्सले विश्वभर फैलिन र विविध सांस्कृतिक तथा प्राविधिक विकास गर्न सफल भएका छन्।

अहिले विश्वभरि फैलिएको मानव जाति ‘होमो सेपियन्स’ हो। आधुनिक मानिसहरू होमो सेपियन्स प्रजातिका हुन्। होमो सेपियन्सले लगभग ३००,००० वर्ष पहिले अफ्रिकामा उत्पत्ति भएको थियो र त्यसपछि धीरे–धीरे पृथ्वीभर फैलिएका थिए।

होमो सेपियन्सका पूर्खाहरू (जस्तै, होमो इरेक्टर, होमो निएन्डरथल आदि) पनि विभिन्न भूभागमा बसोबास गर्थे, तर आजको समयमा केवल होमो सेपियन्स मात्र जीवित छ। होमो निएन्डरथल जस्ता अन्य मानव प्रजातिहरू लोप भइसकेका छन्। त्यसैले, आधुनिक मानव जाति होमो सेपियन्स नै हो र एउटै जाति (होमो सेपियन्स) संसारभर फैलिएको हो।

होमो सेपियन्स विश्वभरि फैलिएको कसरी पत्ता लाग्यो भन्ने प्रश्नको उत्तर दिनका लागि विभिन्न वैज्ञानिक प्रमाणहरूको आधारमा अनुसन्धान गरिएको छ। यहाँ केही प्रमुख प्रमाणहरू छन्ः

(क) जीवाश्म प्रमाणहरू?
होमो सेपियन्सका जीवाश्म (फोसिल) विभिन्न भूभागहरूमा फेला परेका छन्, जसले उनीहरूको व्यापक वितरणलाई पुष्टि गर्छ। अफ्रिकाबाट पुराना जीवाश्महरू, मध्यपूर्व, युरोप, एशिया, र अन्य महाद्वीपमा फेला परेका जीवाश्महरूले उनीहरूको बसोबासको विस्तारलाई देखाउँछ।

(ख) डीएनए विश्लेषणः
आधुनिक मानवको जीनोम अध्ययन गर्दा, सबै मानिसहरूको साझा पूर्वज अफ्रिकाबाट आएको प्रमाणित भएको छ। माइटोकन्ड्रियल डीएनए र वाई-क्रोमोजोम अध्ययनहरूले पनि मानवजातिको उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको र क्रमशः विश्वभर फैलिएको देखाउँछ।

(ग) पुरातात्विक प्रमाणहरूः
पुरातात्विक स्थलहरूबाट पाइएको साधन, औजार, चित्रकला, र अन्य सांस्कृतिक अवशेषहरूले पनि होमो सेपियन्सको व्यापकता र गतिशीलतालाई पुष्टि गर्छ।

(घ) भूगर्भीय र जलवायुसम्बन्धी प्रमाणहरूः
विभिन्न जलवायु र पर्यावरणीय परिवर्तनोंले मानवको बसोबास र प्रवासलाई प्रभावित गरेको देखाउँछ। यो अध्ययनले पनि मानिसहरू विभिन्न भूभागमा कसरी बसे र आफूलाई अनुकूल बनाएको देखाउँछ।

(ङ) भाषा र सांस्कृतिक अध्ययनः
विभिन्न भाषाहरू र संस्कृतिहरूको अध्ययनले पनि मानवको उत्पत्ति र प्रवासको मार्गलाई स्पष्ट पारेको छ।

यी सबै प्रमाणहरूको आधारमा वैज्ञानिकहरूले होमो सेपियन्सको अफ्रिकाबाट उत्पत्ति भएको र विश्वभर फैलिएको निष्कर्षमा पुगेका छन्।

४. DNA Haplogroup को महत्त्वपूर्ण जानकारीहरूः

हेप्लोग्रुप (Haplogroup) एक आनुवंशिक शब्द हो जसले जीवाणुजट वा केही समुदायहरूमा रहेका विशेष आनुवंशिक लक्षणहरूको समूहलाई चिनाउँछ। यसले बुझाउँछ कि यसका सदस्यहरूले विशिष्ट आनुवंशिक मिटोकन्ड्रियल वा यकृतका आनुवंशिक विशेषताहरूको विभिन्न प्रकारहरूको उपसमूह प्राप्त गर्दछन्।

तपाईंले उल्लेख गरेको Haplogroup A0 या (A00) को बारेमा केही स्पष्टता दिनु पर्छ। Y-DNA Haplogroup A00 (कहिलेकाहीं A0 वा A00 भनेर पनि चिनिन्छ) वास्तवमा सबैभन्दा पुरानो Y-DNA हेप्लो समूह हो, जसको उत्पत्ति करिब २ लाख ७० हजार वर्ष अघि भएको मानिन्छ। यो हेप्लो समूह होमो सेपियन्स प्रजाति सँग सम्बन्धित हो र मुख्यतः मध्य अफ्रिकामा पत्ता लागेका छ।

•  महत्त्वपूर्ण जानकारीहरूः
(क)  Haplogroup A00:
– यो हेप्लो समूह सन् २०१३ मा पत्ता लागेको हो, जब क्यामरूनको एक व्यक्तिमा यो पत्ता लाग्यो।
– यसको उत्पत्ति करिब २ लाख ७० हजार वर्ष पुरानो हो, जसले यो सबैभन्दा पुरानो Y-DNA हेप्लो समूह बनाउँछ।
– A00 हेप्लो समूहका वाहकहरू मुख्यतया अफ्रिकामा पाइन्छन्, विशेष गरी क्यामरून र पश्चिम अफ्रिकाका केही क्षेत्रमा।

महत्त्वः
– A00 को खोजले मानव उत्पत्तिको अध्ययनमा ठूलो महत्त्व राख्छ। यसले हाम्रो प्राचीन पितृवंशीय रेखाको विविधता र संरचनालाई उजागर गर्दछ।
– यस हेप्लो समूहले वैज्ञानिकहरूलाई मानव विकासको बारेमा नयाँ दृष्टिकोण प्रदान गरेको छ।

 स्रोतः
Haplogroup A00 को पत्ता लाग्नु र यसको विश्लेषणले मानव आनुवंशिक इतिहासको गहिराइमा गहिरो ज्ञान प्रदान गरेको छ। यसले देखाउँछ कि हाम्रो प्राचीन पुर्खाहरूको विविधता कति व्यापक र जटिल थियो।

यदि तपाईंसँग थप विशिष्ट जानकारी चाहिएको छ भने, यो क्षेत्रको विशेष अध्ययन गर्न सिफारिस गरिने पुस्तकहरू र वैज्ञानिक अनुसन्धान कागजातहरू उपयोगी हुन सक्छन्।

(ख) Haplogroup L
Haplogroup L को उत्पत्ति र यसको इतिहासका बारेमा केही तथ्यहरू यस प्रकार छन्ः

• mtDNA Haplogroup L:
– उत्पत्ति: mtDNA Haplogroup L सबैभन्दा पुरानो मातृवंशीय हेप्लो समूह मानिन्छ, र यसको उत्पत्ति पूर्वी अफ्रिकामा भएको हो। यो करिब १५०,००० देखि २००,००० वर्ष पहिले उत्पन्न भएको मानिन्छ।
– वितरण : Haplogroup L  अफ्रिकी मूलका मानिसहरूमा व्यापक रूपमा पाइन्छ। यो समूह मुख्य रूपमा उप-सहारा अफ्रिका क्षेत्रमा पाइएको छ।

• वैज्ञानिक प्रमाणहरूः
–अनुसन्धानः वैज्ञानिकहरूले आनुवंशिक मार्करहरूको अध्ययन गरेर Haplogroup L को उत्पत्ति र विस्तारको समयावधि निर्धारण गरेका छन्। यी अध्ययनहरूले देखाउँछ कि यो समूह अफ्रिकी जनसंख्यामा सबैभन्दा पुरानो मातृवंशीय हेप्लो समूह हो।
– जीनोमिक अध्ययनः विभिन्न जीनोमिक अध्ययनहरूले Haplogroup L लाई आदिम मानवहरूको मातृवंशीय समूहको रूपमा पुष्टि गरेका छन्, जसले गर्दा यो समूह मानव विकासको महत्वपूर्ण हिस्सा हो।

• निष्कर्षः
Haplogroup L को उत्पत्ति पूर्वी अफ्रिकामा भएको हो, र यसको उत्पत्ति करिब १५०,००० देखि २००,००० वर्ष पहिले भएको मानिन्छ। यो समूह आधुनिक मानवहरूको मातृवंशीय इतिहासको सबैभन्दा पुरानो चिन्ह हो। २ लाख ३० हजार वर्ष पुरानो Haplogroup L भन्ने कुरामा केही बिबाद हुनसक्छ, तर यो अवधिमा प्राचीन मानवहरूको मातृवंशीय रेखाका महत्वपूर्ण प्रमाणहरू अवश्य पाइन्छ।

यस बारेमा थप विस्तृत जानकारीको लागि जीनोमिक अध्ययन र आनुवंशिक अनुसन्धानका कागजातहरू अध्ययन गर्न सिफारिस गरिन्छ।

(ग) Haplogroup N
Haplogroup N  का बारेमा केही महत्वपूर्ण जानकारी यस प्रकार छः

mtDNA Haplogroup N:
– उत्पत्ति :mtDNA Haplogroup N को उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको मानिन्छ। यो करिब ६०,००० देखि ८०,००० वर्ष पहिले उत्पन्न भएको हो।
– वितरण : Haplogroup N पछि अफ्रिकाबाट बाहिर फैलिएको र युरोप, एसिया, र ओशिनिया क्षेत्रमा विस्तार भएको मानिन्छ।

• वैज्ञानिक प्रमाणहरूः
क) उत्पत्ति र विस्तार :
– Haplogroup N को उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको हो। यसले अफ्रिकाबाट बाहिर गएका मानवहरूको प्रारम्भिक आप्रवासन मार्गलाई प्रतिनिधित्व गर्छ।
– अफ्रिकाबाट बाहिरिएका मानिसहरू मार्फत Haplogroup N युरोप, एसिया, र अन्य क्षेत्रमा फैलिएको हो।

ख) आप्रवासन मार्गहरूः
– प्रारम्भिक आधुनिक मानिसहरू अफ्रिकाबाट बाहिर निस्किएपछि, Haplogroup N ले युरोप र एसिया हुँदै विस्तार गरेको थियो।
– यो समूह युरोपमा पुगेपछि विभाजन भई विभिन्न उप-समूहहरू बनेका थिए, जस्तै Haplogroup R जसले पछि युरोपियन रेखालाई प्रतिनिधित्व गर्छ।

• निष्कर्षः
Haplogroup N को उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको हो, र यो करिब ६०,००० देखि ८०,००० वर्ष पहिले उत्पन्न भएको मानिन्छ। यद्यपि यो समूह अफ्रिकाबाट बाहिर निस्केर युरोप र अन्य क्षेत्रमा विस्तार भएको हो, यसको मूल उत्पत्ति अफ्रिकामा नै भएको हो।

यसले देखाउँछ कि प्रारम्भिक आधुनिक मानिसहरूको आप्रवासन र विस्तारको अध्ययन गर्दा Haplogroup N जस्ता समूहहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्। वैज्ञानिक अध्ययनहरूले यो समूहको उत्पत्ति र विस्तारलाई व्यापक रूपमा पुष्टि गरेका छन्।

(घ) Haplogroup D
Haplogroup D को उत्पत्ति र इतिहासका बारेमा केही तथ्यहरू यस प्रकार छन् :

• Y-DNA Haplogroup D:
– उत्पत्ति : Haplogroup D को उत्पत्ति करिब ६०,००० देखि ७०,००० वर्ष पहिले भएको मानिन्छ। यसको उत्पत्ति सटीक स्थान विवादित छ, तर अधिकांश वैज्ञानिकहरूले यसलाई दक्षिणपूर्वी एशियामा उत्पन्न भएको मान्छन्। यो मध्य पूर्वी अफ्रिका वा मध्य एशियामा उत्पन्न भएको भनेर ठोस प्रमाण छैन।

– वितरण : Haplogroup D मुख्यतः पूर्वी एशिया, विशेष गरी तिब्बत, जापान, र आन्डमान द्वीप समूहमा पाइन्छ।

•वैज्ञानिक प्रमाणहरूः
क) उत्पत्ति र विस्तार :
– Y-DNA Haplogroup D को उत्पत्ति दक्षिणपूर्वी एशियामा भएको मानिन्छ, र यसले त्यहाँबाट पूर्वी एशियामा विस्तार गरेको थियो।
– मध्य पूर्वी अफ्रिका वा मध्य एशियामा यसको उत्पत्तिको कुनै ठोस प्रमाण हालसम्म छैन।

ख) आप्रवासन मार्गहरू :
– प्रारम्भिक आधुनिक मानिसहरूको आप्रवासन मार्ग अनुसार,Haplogroup D दक्षिणपूर्वी एशियामा उत्पन्न भई त्यहाँबाट पूर्वी एशियामा विस्तार भएको थियो।
– यसले तिब्बत, जापान, र आन्डमान द्वीप समूहका मानिसहरूमा आफ्नो उपस्थिति देखाएको छ।

•निष्कर्षः
Haplogroup D को उत्पत्ति दक्षिणपूर्वी एशियामा भएको मानिन्छ, र यसको उत्पत्ति करिब ६०,००० देखि ७०,००० वर्ष पहिले भएको ठानिन्छ। मध्य पूर्वी अफ्रिका वा मध्य एशियामा यसको उत्पत्ति भएको ठोस प्रमाण हालसम्म उपलब्ध छैन। यसले देखाउँछ कि यो समूह पूर्वी एशियामा मुख्यतः पाइन्छ र त्यहाँका जनसंख्यामा यसको महत्त्वपूर्ण उपस्थिति छ।

यो जानकारी वैज्ञानिक अनुसन्धान र आनुवंशिक अध्ययनहरूमा आधारित छ, जसले Haplogroup D को उत्पत्ति र विस्तारको मार्गलाई स्पष्ट पार्छ।

(ङ) Haplogroup C
Haplogroup C  को उत्पत्ति र इतिहासका बारेमा केही महत्वपूर्ण जानकारी यहाँ प्रस्तुत गरिएको छः

Y-DNA Haplogroup C
– उत्पत्ति : Y-DNA Haplogroup C करिब ५०,००० देखि ७०,००० वर्ष पहिले उत्पन्न भएको मानिन्छ। यसको उत्पत्ति दक्षिणपूर्वी वा मध्य एसियामा भएको ठानिन्छ।
– वितरण : Haplogroup C  पूर्वी एशिया, ओशिनिया, र अमेरिका लगायतका विभिन्न क्षेत्रमा व्यापक रूपमा फैलिएको छ।

• वैज्ञानिक प्रमाणहरूः
क) उत्पत्ति र विस्तार :
– Haplogroup C  को उत्पत्ति सम्भवतः दक्षिणपूर्वी वा मध्य एसियामा भएको हो। यो समूह अफ्रिकाबाट बाहिर निस्केका प्रारम्भिक मानिसहरूद्वारा ल्याइएको मानिन्छ।
– प्रारम्भिक आप्रवासन मार्गले यस समूहलाई एशियाका विभिन्न भागहरूमा, र पछि ओशिनिया र अमेरिका क्षेत्रमा पुर्याएको हो।

ख) आप्रवासन मार्गहरू :
– Haplogroup C ले प्रारम्भिक आधुनिक मानिसहरूको आप्रवासन मार्गलाई स्पष्ट पार्दछ। यो समूह एसियाबाट पूर्वी एशिया, अष्ट्रेलिया, प्यासिफिक टापुहरू, र अमेरिकामा विस्तार भएको थियो।
– विशेष गरी, अष्ट्रेलियाका आदिवासी, प्यासिफिक टापुहरूका मूल बासिन्दाहरू, र केही अमेरिकी आदिवासीहरूमा यो समूह व्यापक रूपमा पाइन्छ।

• निष्कर्षः
Haplogroup C को उत्पत्ति करिब ५०,००० देखि ७०,००० वर्ष पहिले दक्षिणपूर्वी वा मध्य एसियामा भएको मानिन्छ। यसको उत्पत्ति र विस्तारको मार्ग प्रारम्भिक मानव आप्रवासनको अध्ययनमा महत्त्वपूर्ण छ। यसले प्रारम्भिक आधुनिक मानिसहरूको एशिया, ओशिनिया, र अमेरिकामा विस्तारलाई स्पष्ट पार्छ।

यो जानकारी वैज्ञानिक अनुसन्धान र आनुवंशिक अध्ययनहरूमा आधारित छ, जसले Haplogroup C को उत्पत्ति र विस्तारको मार्गलाई स्पष्ट पार्छ।

(च)Haplogroup O
Haplogroup O को इतिहास र उत्पत्ति को बारेमा केहि महत्त्वपूर्ण तथ्यहरू यसरी छन्ः

• Y-DNA Haplogroup O:
– उत्पत्ति : Haplogroup O को उत्पत्ति करिब २०,००० वर्ष पहिले भएको मानिन्छ। यसको उत्पत्ति पूर्वी एशिया, विशेष गरी तिब्बत र अधिक पूर्व एशियामा भएको ठानिन्छ।
– वितरण : Haplogroup O मुख्य रूपमा एशियाको पूर्वी भागहरूमा पाइन्छ, विशेष गरी तिब्बत, जापान, और कोरिया लगायतका क्षेत्रमा। यसका उपसमूहहरू दक्षिण एशियामा पनि पाइन्छ।

• वैज्ञानिक प्रमाणहरूः
क) उत्पत्ति र विस्तार :
– Haplogroup O को उत्पत्ति पूर्वी एशिया, विशेष गरी तिब्बत र अधिक पूर्व एशियामा भएको मानिन्छ। यो समूहले युरोपीय मानिसहरूको प्रारम्भिक आप्रवासन मार्गहरूमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको हो।

ख) आप्रवासन मार्गहरू :
– Haplogroup O ले प्रारम्भिक मानिसहरूको आप्रवासन मार्गलाई जोडेको छ, जसले यसलाई एशियाका पूर्वी भागहरूमा पुर्याएको छ।

• निष्कर्षः
Haplogroup O को उत्पत्ति करिब २०,००० वर्ष पहिले पूर्वी एशिया, विशेष गरी तिब्बत र अधिक पूर्व एशियामा भएको मानिन्छ। यसको वितरण प्रायः एशियाको पूर्वी भागहरूमा छ, विशेष गरी तिब्बत, जापान, और कोरिया लगायतका क्षेत्रमा।

यो जानकारी वैज्ञानिक अनुसन्धान र आनुवंशिक अध्ययनहरूमा आधारित छ, जसले ज्बउयिनचयगउ इ को उत्पत्ति र विस्तारको मार्गलाई स्पष्ट पार्छ।

(छ) Haplogroup R1a र R2a

Haplogroup R1a र R2a दुवैले मानवीय इतिहासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्। यी दुवै हेप्लोग्रुप विशेष रूपमा युरोप, मध्य एशिया, र पश्चिम एशियामा पाइन्छन्।

क)  Haplogroup R1a :
– स्थान : Haplogroup R1a : मुख्य रूपमा युरोपमा पाइन्छ। यसले कई युरोपीय जातिहरूमा पाइन्छ, विशेष गरी पूर्वी युरोप र भारतीय उपमहाद्वीपमा।

ख) Haplogroup R2a :
– स्थान : Haplogroup R2a  प्रायः मध्य एशिया र पश्चिम एशियामा पाइन्छ। यसले कुछ क्षेत्रमा व्यापक रूपमा फैलिएको छ, विशेष गरी भारतीय उपमहाद्वीप र उसको आसपासका क्षेत्रमा। यस्तै जानकारीहरू वैज्ञानिक अध्ययन र आनुवंशिक अध्ययनहरूमा आधारित छन्।
AI को सहयोगमा